Bloatware Nedir ve Nasıl Temizlenir?

Bloatware, cihazınızı yavaşlatan ve sizin tarafınızdan yüklenmemiş istenmeyen uygulamalara verilen genel bir isimdir. Bunlar genellikle yeni cihazlara önceden yüklenmiş şekilde gelse de, internetten indirdiğiniz dosyalar veya kötü amaçlı siteler üzerinden de yüklenebilir.

Bloatware (Potansiyel Olarak İstenmeyen Programlar – PUP) uygulamalar, cihazınıza iki şekilde yüklenir. Bunların ilki bizzat satıcı, üretici veya bayii tarafından yüklenmeleridir. Bu uygulamanın farklı nedenleri olabilir:

• Yazılım geliştiricileri cihaz üreticilerine uygulamalarını önceden yüklemeleri için ödeme yapabilir.
• Üreticiler, cihazlarının bakımını kolaylaştırmak için aynı zamanda veri toplayan programlar yükleyebilir (örneğin Lenovo Çözüm merkezi).
• Yazılım veya işletim sistemi güncellemeleri, markalı çözüm merkezi uygulamalarını, programların deneme sürümlerini veya rastgele seçilen eklentileri de cihaza yükleyebilir.

Bu türden bloatware uygulamaların tamamı kötü değildir. Bazı uygulamalar, örneğin medya süitleri veya kontrol merkezleri, halen kullanışlı olabilir. Bazıları ise kolayca kaldırılabilir.

Bloatware uygulamalar cihazlarınıza kötü amaçlı web siteleri veya indirdiğiniz dosyalar aracılığıyla da yüklenebilir. Bu türden bloatware, genellikle reklam yazılımları (adware) veya kötü amaçlı yazılım (malware) içerdiğinden daha tehlikelidir. Özellikle kötü amaçlı yazılımlar cihazınızı bir bot ağının parçası dahi yapabilir.

Öncelikle, bloatware bilgisayarınızı önemli ölçüde yavaşlatabilir. Cihazınızın açılışında yüklenen veya arka planda sürekli olarak çalışan bu uygulamalar, RAM’ınızı tüketebilirler. Eğer cihazınızın performansını etkilemeye başlamışsa, artık bloatware temizleme işlemi yapmanın zamanı gelmiş demektir.

Kötü amaçlı yazılımlar (malware) veya reklam yazılımları (adware) daha ciddi sorunlar yaratabilir. Örneğin bilgisayarınızı kullanırken çevrimiçi olmasanız bile pop-up reklamlar gösterebilir veya sizi gözetleyebilirler. Zararlı olmasalar dahi, sizi savunmasız bırakabilirler. Örneğin Lenovo tarafından geliştirilen Superfish programı, böyle bir amacı olmamasına rağmen barındırdığı açıklar nedeniyle kullanıcılarının bilgisayar korsanlarının saldırılarına ve casusluğa karşı savunmasız kalmalarına neden olmuştur.

Aşağıda bloatware uygulamaları tanımlamanıza yardımcı olacak bazı özellikleri listeliyoruz:

• Bloatware uygulamaları kaldırmak kolay bir iş değildir. Kaldırma işlemi tamamlandıktan sonra bile uygulamalar listesinde halen görüntülenebilir. Kaldırmak istediğiniz zaman sizi şüpheli web sitelerine yönlendirmeleri de mümkündür. Hatta bazılarından özel bloatware kaldırıcı yazılımları kullanmadan kurtulmak neredeyse imkansızdır.
• Uygulamayı tanımıyorsanız: Cihazınızda yüklediğinizi hatırlamadığınız bir uygulama varsa, bu bir bloatware olabilir.
• Ek özellikleri satın almak için sizi zorluyorsa: Bloatware uygulamalarının bir kısmı oldukça agresif pazarlama teknikleri kullanır ve sizi para harcayarak bazı “özellikleri” aktif etmeniz için sürekli olarak zorlar.
• Tarayıcınız sinir bozucu pop-up pencereler göstermeye başlamışsa: Bazı durumlarda bloatware uygulamalar ana sayfanızı ve tarayıcı ayarlarınızı dahi değiştirerek sizi şüpheli web sitelerine yönlendirmeye çalışabilir.
• Hiçbir işe yaramıyorsa: Bu türden bir uygulamayı zaten kendi istediğinizle yüklemezsiniz.

Yaygınlığı nedeniyle, Windows işletim sistemli cihazlar bloatware uygulamalardan daha çok etkilenir. Windows 10 veya Windows 11 yüklü bir cihazda bloatware uygulamaları kaldırmak için şu yöntemleri kullanabilirsiniz:

Normal kaldırma işlemiyle

1. Windows 10 veya Windows 11 arama çubuğunu kullanarak “Uygulamalar & Özellikler ekranını açın.
2. Bu ekranda bloatware uygulamayı bulun ve “kaldır” tuşuna tıklayın.

Bu yöntem bazı uygulamalar için çözüm olsa da, bazılarını kaldırmak mümkün olmayacaktır. Bu yöntemle genellikle zararsız kabul edilen ön yüklemeli uygulamaları (oyunlar, finans veya haber yazılımları, vs.) kaldırabilirsiniz. Diğerlerini kaldırmak için daha sofistike araçlar kullanmanız gerekebilir.

PowerShell kullanarak

İleri düzey kullanıcılar, Windows 10 ve Windows 11 işletim sistemlerinde Powershell kullanarak da bloatware uygulamaları kaldırabilir. Powershell bir komut dilidir ve sisteminiz üzerinde daha fazla kontrol elde etmenizi sağlar.

1. Windows arama çubuğuna “powershell” yazın.
2. Windows PowerShell’i seçin.
3. Yönetici olarak çalıştırın. Bu araçla sisteminizi komutlarla kontrol edebilirsiniz. Örneğin “Get-AppxPackage” komutu, cihazınızda yüklü olan uygulamaların bir listesini görüntüler. “Remove-AppxPackage” komutu ise programları kaldırmak için kullanılabilir.

Ancak bu komut ilgili uygulamayı tamamen kaldırmak yerine yalnızca kullanıcı profilinizde görüntülenmesini engelleyecektir. Powershell’in DISM komutu ile bir uygulamayı tamamen silebilirsiniz. Bu komutlar, belirli programları tamamen kaldırmak için de kullanılabilir.

Mac tabanlı cihazlar, Windows PC’lere kıyasla bloatware uygulamalardan daha az etkilenir. Ancak halen ön yüklü uygulamaların bazılarından kurtulmak isteyebilirsiniz. İstemediğiniz bir uygulamayı doğrudan çöp kutusuna sürüklemeniz mümkündür ancak bunu yapmak onun kaldırılmasını sağlamayacaktır. Bir programı tamamen kaldırmak için yönetici yetkilerine sahip olmanız gereklidir. Şu adımları takip edin:

1. Uygulamalar klasörünü açın.

2. Silmek istediğiniz uygulamayı seçin ve “Bilgi Ver” düğmesine tıklayın.

3. Paylaşım ve İzinler seçeneğine tıklayın.

4. Kilit simgesine tıkladıktan sonra yönetici şifrenizi girin.
5. Okuma ve Yazma yetkilerini herkese açık hale getirin. Bunu yapmak, istenmeyen programı silebilmenizi sağlayacaktır.

Burada karşılaşabileceğiniz bir sorun, bazı programların sistemle bütünleşik olması ve bunları kaldırmanın bazı sorunlara neden olabilmesidir. İşletim sisteminize tam erişim sağlamak ve risklere rağmen bu programları silmek istiyorsanız işletim sisteminin bir parçası olan Sistem Bütünlüğü Korumasını (SIP) devre dışı bırakabilirsiniz ancak bunun ciddi problemlere neden olabileceğinin farkında olmanız gerekir. SIP özelliği size ekstra bir koruma katmanı sağlar, bu nedenle onu kaldırmak sisteminizi kötü amaçlı yazılım eklerine ve saldırılara karşı savunmasız hale getirebilir.

Android cihazlar genellikle istenmeyen uygulamalar yüklü halde gelir ve bu uygulamaları kaldırmak bazen oldukça karmaşık işlemler gerektirebilir.

İstemediğiniz uygulamaları devre dışı bırakmayı deneyerek başlayabilirsiniz. Bunun için şu adımları takip etmeniz yeterli olacaktır:

1. Uygulamalar sekmesine gidin.
2. Ayarlar ekranını açın.
3. Uygulamalar ve Bildirimler yazan yere dokunun.
4. Devre dışı bırakmak istediğiniz uygulamayı seçin.
5. Devre Dışı Bırak yazan yere dokunun.

Bu uygulama artık arka planda çalışmayacak ve RAM kullanmayacaktır. Ancak telefonunuzda halen yer işgal etmeye devam edecektir. Uygulamayı tamamen kaldırmak için root yetkisine sahip olmanız gerekir. Android tabanlı bir mobil cihazda root işlemi yapmak size sistem üzerinde daha fazla kontrol verir ancak cihazın garantisini de iptal eder. Bu ayrıca zor ve kompleks bir işlemdir: Hemen her cihazda farklı bir şekilde yapılması gerekir. Yapılan bir hatanın cihazı tamamen kullanılmaz hale getirmesi mümkündür. Alternatif olarak daha az bloatware içeren cihazlar satın alabilir veya Play Store üzerindeki bloatware kaldırıcı uygulamalarını deneyebilirsiniz.

iPhone cihazlar, Android ile kıyaslandığında çok daha az bloatware uygulamaya sahiptir. Ancak Apple, kullanıcılarına cihazları üzerinde daha az kontrol verir. iPhone uygulamalarının büyük bir kısmını ilgili simgeye dokunup basılı tutarak ve üst köşedeki X düğmesini kullanarak kaldırmanız mümkündür. Ayrıca şunu yapabilirsiniz:

1. Ayarlar -> Genel -> iPhone Depolama adımlarını takip edin.
2. Listeden kaldırmak istediğiniz uygulamayı seçin.
3. Uygulamayı Boşalt veya Uygulamayı Sil seçeneklerinden birini tercih edin. Bir uygulamayı boşaltmak onu kaldırmaz ancak kullandığı depolama alanını temizler. Diğer seçenek ise, isminden de tahmin edilebileceği gibi uygulamayı kaldırır.

Jailbreaking işlemiyle telefonunuz üzerinde tam kontrol sahibi olabilirsiniz ancak bu işlem en az root yapmak kadar karmaşık ve risklidir. Apple, jailbreak işlemini hiçbir şekilde desteklemez ve bu işlem sırasında bozulan bir cihaza hizmet vermeyi reddedebilir. Bu işlem ayrıca cihazınızı kötü amaçlı yazılımlara karşı daha savunmasız hale getirebilir ve stabilitesini etkileyebilir.

Bloatware uygulamalardan kaçınmak ve cihazlarınıza yüklenmesini engellemek, özellikle ön yüklü olmayan, yani çevrimiçi kaynaklardan bulaşabilen bloatware için kullanabileceğiniz en iyi taktiktir. Yüklenmelerini engellemek, onları kaldırmaktan daha kolaydır.

• Daha az bloatware içeren cihazlar tercih edin. Üretici hakkında araştırma yaparak cihazlarına ne gibi uygulamaları önceden yüklediğini öğrenin.
• Yalnızca güvenilir ve doğrulanabilir kaynaklardan yükleme yapın. Mümkün olduğu sürece paket halinde sunulan yazılımlardan kaçının. Çevrimiçi güvenliğinizi artırmak için bir VPN kullanmayı da unutmayın.
• Bloatware görür görmez müdahale edin. İstemediğiniz bir uygulama gördüyseniz, cihazınıza daha fazla zarar vermeden hemen kaldırın.