Kötü amaçlı yazılım nedir? Tanımı, türleri ve kaldırılması

Kötü amaçlı yazılım nedir?

Kötü amaçlı yazılımın bir cihaz veya ağa bulaşmasının sonuçları, basit problemlerden korkutucu bir güvenlik krizine kadar her şey olabilir. Örneğin, bir reklam yazılımının bulaşması sadece ekranınızı açılır pencere (pop-up) reklamlarıyla doldurur. Ancak bir fidye yazılımı sisteminizi kilitleyebilir ve binlerce dolar fidye ödemenizi talep edebilir. En kötü senaryolarda, kötü amaçlı yazılım saldırıları büyük veri sızıntılarına yol açarak hassas bilgileri açığa çıkarabilir ve itibara zarar verebilir.  

Kötü amaçlı yazılımların çalışma şekli, türlerine ve amaçlarına göre değişiklik gösterir. Virüsler gibi bazı kötü amaçlı yazılımlar normal dosyalara bulaşır ve yayılmak için kullanıcı etkileşimine ihtiyaç duyarlar. Solucan gibi yazılımlar, kendilerini çoğaltıp kullanıcı etkileşimi gerekmeden ağlar arasında yayılabilir. Dosyasız kötü amaçlı yazılım (fileless malware) gibi daha gelişmiş tehditler, saldırılarını gerçekleştirmek için yerleşik sistem araçlarını kullanır ve bu da tespit edilmelerini daha da zorlaştırır.

Kötü amaçlı yazılımların en büyük tehlikelerinden biri hızlı yayılabiliyor olmalarıdır. Siber suçlular kötü amaçlı web sitelerini, virüslü e-posta eklerini ve güvenliği ihlal edilmiş yazılımları kullanarak bu yazılımları kullanıcının haberi bile olmadan cihazlara gizlice yükleyebilir. Tek bir tıklama veya indirme tüm sistemi riske atabilir, bu nedenle cihazların korunmaya devam etmesi için güçlü ağ güvenliği önlemleri almak gerekir.

Kötü amaçlı yazılımlar ne yapar?

Kötü amaçlı yazılımlar, e-posta ekleri, kötü amaçlı web siteleri, virüslü yazılım indirmeleri ve hatta kötü amaçlı reklamlar gibi çeşitli yöntemlerle cihazlara bulaşabilir. Bir kez bulaştıktan sonra, hassas bilgilerin çalınması, finansal dolandırıcılık, casusluk ve hatta tüm ağın bozulması gibi çeşitli şekillerde hasar verebilirler.

Bazı kötü amaçlı yazılım türleri arka planda sessizce çalışır ve kullanıcı fark etmeden bankacılık kimlik bilgileri ve giriş bilgileri gibi kişisel verileri toplar. Fidye yazılımı gibi diğerleri ise saldırılarını hemen gerçekleştirir. Kullanıcının cihazındaki tüm dosyaları şifreler ve şifrenin çözülmesi için bir fidye talep ederler. Bu kötü amaçlı yazılım saldırıları özellikle işletmeler için yıkıcı olabilir, zira büyük mali kayıplara ve itibar kaybına neden olma ihtimalleri vardır. Bazı durumlarda tüm ağlar tehlikeye girebilir, bu da hizmetin durmasına ve veri sızıntılarına yol açabilir.

Bir kötü amaçlı yazılım tespit edilmeden ne kadar uzun süre cihazda veya ağda kalırsa, o kadar fazla zarar verebilir. Küçük bir enfeksiyon oldukça yavaş bir şekilde başlayabilir, ancak kontrol altına alınmazsa veri hırsızlığına, finansal dolandırıcılığa veya tam bir sistem kilitlenmesine dönüşebilir. Kötü amaçlı yazılım bulaşmalarını erken tespit etmek, hasarın büyümesini önlemeye yardımcı olabilir. Dikkat etmeniz gereken bazı yaygın kötü amaçlı yazılım belirtileri şunlardır:

• Performans azalması. Cihazınız aniden yavaşlıyor, yanıt vermez hale geliyor ya da temel görevlerde zorlanıyorsa, bir kötü amaçlı yazılım arka planda sistem kaynaklarını kullanıyor olabilir.
• Sık sık çökme veya donma. Bilgisayarınız veya telefonunuz sürekli çöküyor, hata mesajları gösteriyor veya beklenmedik şekilde donuyorsa bir kötü amaçlı yazılım bulaşmış olabilir.
• İstenmeyen açılır pencereler ve tarayıcı yönlendirmeleri. Sürekli olarak reklamlarla bombardımana tutuluyor veya şüpheli web sitelerine yönlendiriliyorsanız, sisteminizde bir reklam yazılımı veya kötü amaçlı diğer programlar bulunuyor olabilir.
• Olağandışı ağ etkinliği. Kötü amaçlı yazılımlar çaldıkları verileri göndermek için genellikle harici sunucularla iletişim kurar. Aşırı veri kullanımı veya yetkisiz bağlantılar fark ederseniz, bu bir sorun olabileceği anlamına gelir.
• Şüpheli girişler veya güvenlik ihlalleri. Bilmediğiniz konumlardan girişler hakkında uyarılar alıyor veya çevrimiçi hesaplarınızda yapmadığınız değişiklikler fark ediyorsanız, bir kötü amaçlı yazılım kimlik bilgilerinizi topluyor olabilir.

Kötü amaçlı yazılım tarihçesi

Kötü amaçlı yazılımlar onlarca yıllık bir geçmişe sahiptir. Tarihçeleri, bilinen ilk kötü amaçlı yazılım programı olan Creeper'ın bir kavram kanıtı (proof of concept) olarak ARPANET üzerinden yayıldığı 1970'lere kadar uzanır. O dönemde kötü amaçlı yazılımlar gerçek bir tehditten ziyade bir merak konusuydu.

1980'lerin sonu ve 1990'ların başında virüsler önemli problemlere neden olmaya başlamıştı. Brain virüsü, 1986'da disketleri hedef alarak PC tabanlı ilk kötü amaçlı yazılım örneği oldu. Teknoloji geliştikçe siber tehditler de gelişti. 2000'li yıllarda veri çalabilen, bulaştığı bilgisayarları kontrol edebilen ve büyük ölçekli kötü amaçlı yazılım saldırıları başlatabilen botnet'ler, solucanlar ve truva atları ortaya çıkmaya başladı.

Günümüzde kötü amaçlı yazılım saldırıları her zamankinden daha sofistike ve geniş kapsamlı. Siber suçlular otomasyon, yapay zekâ ve hizmet olarak kötü amaçlı yazılım (malware as a service - MaaS) gibi illegal hizmetleri kullanarak büyük ölçekte saldırılar gerçekleştirebiliyor. İnternete bağlı hiçbir cihaz güvende değil. Işıklar, fanlar, hoparlörler ve hatta oyuncaklar gibi USB bağlantı noktasına takılan herhangi bir cihaz, kötü amaçlı kod yaymak için kullanılabiliyor. 

Kötü amaçlı yazılım türleri ve örnekleri

Kötü amaçlı yazılımlar, her biri kendine has özelliklere sahip birçok farklı türe ayrılır. Bazıları hassas verileri çalmak için üretilirken, diğerleri bilgisayar sistemlerini bozmak ve cihazların kontrolünü yetkisiz olarak ele geçirmek için yaratılmıştır. Aşağıda, örnekleriyle birlikte en yaygın kötü amaçlı yazılım türlerinin bir listesini görebilirsiniz.

Kötü amaçlı yazılımlardan korunmak

Kötü amaçlı yazılım kullanım istatistiklerinin giderek artması, cihazlarınızın güvenliğini sağlamanın artık daha da önemli olduğu anlamına geliyor. Siber tehditlerin bir adım önünde kalmak için, kötü amaçlı yazılımların nasıl tespit edileceğini, kaldırılacağını ve gerçek bir hasara neden olmadan önce nasıl önleneceklerini öğrenmelisiniz. Aşağıda, cihazlarınızı daha güvende tutmak için alabileceğiniz tedbirleri ve bir enfeksiyondan şüpheleniyorsanız ne yapmanız gerektiğini bulabilirsiniz.

Kötü amaçlı yazılımlardan kurtulmak

Cihazınıza bir kötü amaçlı yazılım bulaşmışsa, ilk önceliğiniz onu kaldırmak olmalıdır. Bu amaçla:

1. 1.Tam bir sistem taraması gerçekleştirin. Tehditleri tespit etmek ve kaldırmak için bir kötü amaçlı yazılım tarayıcısı kullanın. Güvenilir bir antivirüs veya kötü amaçlı yazılımdan koruma programı ile derinlemesine tarama yapmak, kötü amaçlı dosyaların belirlenmesine ve karantinaya alınmasına yardımcı olabilir.
2. 2.Cihazınızı güvenli modda başlatın ve şüpheli programları silin. Güvenli mod, kötü amaçlı programların başlangıç sırasında çalışmasını engelleyerek kaldırılmalarını kolaylaştırır.
3. 3.Şüpheli uygulamaları kaldırın. Zararlı olabilecek kötü amaçlı yazılımları veya diğer istenmeyen yazılımları kaldırmak için cihazınızın standart program kaldırma işlemlerini gerçekleştirin.
4. 4.Sisteminizi önceki bir duruma geri yükleyin. İşletim sisteminizin ve dosyalarınızın tam bir yedeği varsa veya cihazınızda bir geri yükleme noktası ayarlanmışsa, sisteminizi enfeksiyondan önceki bir zamana geri döndürmek için bunları kullanın. Bunu yaparak, kötü amaçlı yazılım tarafından yapılan tüm değişiklikleri geri alabilirsiniz.

Daha fazla bilgi için kötü amaçlı yazılımlardan kurtulmaya yönelik rehberimize göz atın.

Kötü amaçlı yazılımları önlemek

Enfeksiyonu önlemek, her zaman tedaviden daha iyidir. Kötü amaçlı yazılım bulaşma riskini en aza indirmek için, siber hijyeninize dikkat edin:

• E-postalar ve indirmeler konusunda dikkatli olun. Özellikle tanımadığınız birinden geliyorsa, bilinmeyen bağlantılara tıklamayın ve şüpheli ekleri indirmeyin.
• Yazılımınızı ve cihazlarınızı güncel tutun. İşletim sisteminizi, tarayıcılarınızı ve yazılımınızı düzenli olarak güncellemek, olası ağ güvenliği açıklarını kapatacaktır.
• Gezinirken güvende kalın. Aldatıcı veya zararlı olmadıklarından emin olmak için bilinmeyen kaynaklardan gelen URL'leri açmadan önce kötü amaçlı web sitesi engelleyici veya bağlantı denetleyicisi kullanın. Ayrıca, yerleşik koruma özelliklerine sahip VPN'ler kullanmak da faydalı olacaktır.
• Güçlü parolalar ve çok faktörlü kimlik doğrulama kullanın. Bu sayede, hesaplarınızın güvenliğini artırıp yetkisiz erişimi önleyebilirsiniz.
• Saygın kaynakların dışına çıkmayın. Her zaman güvenilir platformları seçin ve indirdiğiniz her şeyin meşruiyetini doğrulayın.
• Antivirüs ve kötü amaçlı yazılımdan koruma programı yükleyin. Bu araçlar, siber tehditleri ciddi zararlara yol açmadan önce yakalamanıza yardımcı olurlar.
• Tarayıcı uzantıları kullanın. Reklam engelleyiciler ve korsan sitelere karşı koruma araçları, zararlı içerikleri engeller ve çevrimiçi deneyiminizi korur.
• Bilgi sahibi olun. Kendinizi eğiterek yeni kötü amaçlı yazılımlar ve kendinizi korumanın yolları hakkında bilgi edinin.

Kötü amaçlı yazılım saldırıları nasıl rapor edilir

Tıklayabileceğiniz bir “kötü amaçlı yazılım bildir” düğmesi olmasa da, daha fazla zararı önlemeye yardımcı olmak için siber tehditleri uygun kanallar aracılığıyla rapor edebilirsiniz:

• Bir kötü amaçlı yazılım saldırısının kurbanı olmuşsanız, bu siber suçu ülkenizin siber güvenlik kuruluşuna veya siber suçlar konusunda uzmanlaşmış kolluk birimine rapor edebilirsiniz. Örneğin ABD'de, FBI İnternet Suçları Şikâyet Merkezi (IC3) ve Federal Ticaret Komisyonu (FTC) bu tür raporlarla ilgilenir. Türkiye için bu merci Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı olacaktır.
• Kötü amaçlı yazılım yayıyor gibi görünen bir siteyle karşılaşırsanız, web sitesini Google ve Microsoft Bing gibi arama motorlarına rapor edebilirsiniz. Birçok tarayıcıda tehlikeli siteleri etiketlemek ve bildirmek için yerleşik özellikler de bulunur.
• Kötü amaçlı yazılım iş yerindeki cihazınıza bulaşmışsa, tehdidi kontrol altına almak ve ortadan kaldırmak için derhal BT güvenlik ekibini bilgilendirin.

Kötü amaçlı yazılım trendleri

Teknoloji geliştikçe kötü amaçlı yazılımlar da gelişiyor ve trendler de bunu gösteriyor. Her gün 450.000'den fazla yeni kötü amaçlı yazılım tespit ediliyor.

En endişe verici trendlerden biri, fidye yazılımı saldırılarındaki hızlı artış. 2011’de, her yıl yalnızca beş büyük fidye yazılımı vakası rapor ediliyordu. 2024’te ise, siber güvenlik uzmanları her gün 20 ila 25 büyük fidye yazılımı saldırısının gerçekleşeceğini tahmin ediyor.

Yapay zekâ (AI), kötü amaçlı yazılımları daha akıllı ve tespit edilmesi daha zor hale getiriyor. Yapay zekâ tarafından oluşturulan kimlik avı saldırıları o kadar ikna edici ki, kimlik avı e-postalarının %65'i artık doğrulama kontrollerini atlatabiliyor ve %58'i geleneksel güvenlik filtrelerinden rahatça geçebiliyor. Siber güvenlik uzmanları bu eğilimi, siber suçluların son derece kişiselleştirilmiş otomatik saldırılar oluşturmak için üretken yapay zekâ kullanmasına bağlıyor. Bu da, kimlik avı saldırılarını her zamankinden daha tehlikeli hale getiriyor. 

En son endişe verici eğilimlerden biri, Discord'un bir kötü amaçlı yazılım dağıtım platformu olarak kullanılmaya başlanması. Discord uygulaması içinde keşfedilen veya Discord kanalları aracılığıyla dağıtılan kötü amaçlı yazılımlar, genellikle oyun hileleri, kırılmış yazılımlar veya diğer zararsız görünen dosyalar içerisine gizleniyor. Bilgisayar korsanları da bu platformu kimlik avı bağlantılarını paylaşmak ve kötü amaçlı yazılımları bir hizmet olarak satmak için kullanıyor. Bu da, siber suçluların kötü amaçlı yazılım saldırıları başlatmasını çok daha kolay hale getiriyor.