Kiedyś tego nie było – czyli skąd taki wzrost oszustw online
Wzrost liczby oszustw online nastąpił wraz z rozwojem technologii. Mogłoby się zdawać, że początki internetu były rajem dla oszustów ze względu na brak obostrzeń czy niski poziom prywatności i świadomości społecznej. To prawda, jednak wtedy poziom wiedzy społeczeństwa na temat internetu i dostęp do potrzebnych narzędzi były niższe, również wśród oszustów.
To dziś dzięki wyrafinowanym technikom, takim jak fałszowanie zdjęć, filmów i głosu, które są dostępne dla każdego, jesteśmy szczególnie narażeni. W końcu każdy chce sobie ułatwić pracę – przestępcy też.
Po co narażać się na kontakt fizyczny z ofiarą – na przykład poprzez włamanie się do jej domu, wyniesienie cennych rzeczy, a następnie spieniężenie ich – skoro można nakłonić ją do „dobrowolnego” przekazania środków za pomocą internetu? Przestępca nie dość, że pozostaje anonimowy (w wielu przypadkach), to jeszcze nie musi wychodzić z domu, ani nawet wstawać z kanapy.
Na co zwracać szczególną uwagę?
Podstawowym terminem, z którym należy się zapoznać, jest phishing (wym. fiszing). To określenie oszustw, które żerują na ludzkich odruchach, słabościach i uczuciach. Ofiary phishingu dają się złapać na pilne wezwania do płatności, wiadomości z prośbą o pomoc czy romantyczną relację z fałszywym profilem oszusta.
Phishing jest wyjątkowo groźny, ponieważ opiera się na czynniku ludzkim, którego żaden program ani maszyna nie jest w stanie wyeliminować. Ostatecznie to zmanipulowana ofiara podejmuje „samodzielną” decyzję o przesłaniu pieniędzy lub udostępnieniu swoich danych osobowych oszustowi – dlatego tak ważna jest świadomość i edukacja użytkowników internetu.
W prawdziwym życiu nie ma nic za darmo i ta sama zasada obowiązuje w internecie. Wszelkie oferty darmowych produktów, pieniędzy czy niebywale korzystne okazje powinniśmy podawać w wątpliwość, a tym bardziej nie klikać żadnych podejrzanych linków.
Złota zasada nr 1: Jeśli oferta jest zbyt piękna, aby była prawdziwa, to najprawdopodobniej nie jest prawdziwa.
Oszuści często szukają potencjalnych ofiar na portalach społecznościowych, a ostatnim czasem także w komunikatorach typu WhatsApp. Warto zachować ostrożność, kiedy otrzymujemy wiadomość od nieznanego numeru/osoby, a najlepiej wcale na nią nie reagować i zablokować użytkownika – żadna prawdziwie pilna sprawa nie wymaga działań poprzez komunikatory ani portale społecznościowe.
Złota zasada nr 2: Jeśli otrzymujesz niespodziewaną wiadomość od obcej osoby, nie wchodź z nią w interakcję.
Przebiegłe techniki oszustów
Choć głównym sposobem działania oszustów jest phishing, wykorzystują oni przeróżne narzędzia i techniki. Świadomość to połowa sukcesu w kwestii unikania oszustw online, dlatego warto być w miarę na bieżąco i znać sekrety cyberprzestępców.
Poniżej przedstawiamy kilka z najpopularniejszych kanałów, narzędzi i sposobów działalności internetowych oszustów – pokaż je najbliższym!
Wiadomości od oszustów na WhatsAppie
Oszustwa na WhatsAppie mają wiele scenariuszy, jednak wszystkie działają na bardzo podobnych zasadach — tak, to phishing!
Pilne wezwania
Jakiś czas temu popularne były wiadomości od firm kurierskich z prośbą o dopłatę do przesyłki, która jest już w drodze. O ile niczego nie zamawialiśmy, takie oszustwo jest łatwe do zdemaskowania. Co zrobić, jeśli faktycznie kupiliśmy produkt w internecie i oczekujemy dostawy? Skontaktuj się bezpośrednio ze sprzedawcą. Jego obowiązkiem jest dostarczenie informacji na temat wysłanego towaru, a także statusu przesyłki. Możesz też skontaktować się bezpośrednio z firmą kurierską. Zrób to samodzielnie, bez odpisywania na otrzymaną wiadomość – wyszukaj oficjalnego numeru telefonu i wyjaśnij zaistniałą sytuację. Jeśli firma potwierdzi, że wiadomość jest fałszywa, możesz zgłosić i zablokować nadawcę wiadomości bezpośrednio w aplikacji WhatsApp.
Ta sama zasada dotyczy pilnych wiadomości od bliskich i znajomych. Przed przelaniem pieniędzy, skontaktuj się samodzielnie z osobą proszącą o pomoc i zweryfikuj, czy to rzeczywiście ona wysłała daną prośbę. Klasyczne połączenie telefoniczne powinno wystarczyć – nie rób tego poprzez internetowy komunikator.
Połączenia z nieznanych numerów
Skoro o telefonach mowa, sztuczna inteligencja zdążyła już nieźle namieszać w tej kwestii. Pomijając połączenia z numerów zagranicznych, które sieć komórkowa oznacza już jako spam, na pewno większość z nas doświadczyła połączenia telefonicznego z robotem, który potrafi brzmieć dość przekonująco.
Jeśli połączenie brzmi choć trochę podejrzanie lub jest niespodziewane, warto zadać rozmówcy pytanie niezwiązane z tematem rozmowy ani proponowaną przez robota ofertą, na przykład „czy oglądał pan/pani wczorajsze wiadomości? O czym były?” – takie pytania zbiją z tropu wyuczony system, który nie będzie w stanie płynnie zmienić tematu ani odpowiedzieć w naturalny dla człowieka sposób.
Szczególnie alarmujące jednak jest to, że coraz częściej słyszy się o fałszywych połączeniach, podczas gdy na ekranie wyświetla się imię znanej nam osoby. Po odebraniu okazuje się, że nawet głos rozmówcy jest łudząco podobny — ta technika to tzw. vishing. Korzystając z różnych aplikacji, cyberprzestępcy mogą pobierać próbki głosu, a następnie wykorzystywać je do oszustw i wyłudzeń. Wykonują połączenia do ofiar przy użyciu zebranych informacji na temat bliskich im osób, a następnie proszą o szybkie przesłanie pieniędzy, ponieważ zdarzył się nagły wypadek. Co robić w takiej sytuacji?
Przede wszystkim wyrób w sobie nawyk, aby nie podawać telefonicznie żadnych swoich danych. Możesz ustalić z bliskimi słowo klucz, dzięki któremu w takich sytuacjach będziesz w stanie szybko zweryfikować, czy rzeczywiście nie rozmawiasz z oszustem. Warto też po prostu się rozłączyć i skontaktować z daną osobą innym kanałem komunikacyjnym.
Komentarze z fałszywymi linkami na Facebooku
Obecnie Facebook jest szczególnie popularny wśród osób starszych. Młodsze pokolenia coraz rzadziej korzystają z tej platformy, przez co stała się ona istną kopalnią potencjalnych oszustw, wykorzystujących małą świadomość internetową, naiwność i nieuwagę niektórych użytkowników.
Przykład z życia: Przeglądając posty na Facebooku, natrafiam na wiadomości z krajowych i lokalnych gazet. Po przeczytaniu posta o wypadku samochodowym w moim mieście wchodzę w komentarze, gdzie widzę link z miniaturką auta okraszony dopiskiem „zobacz nagranie z wypadku!”, wrzucony przez przypadkowego użytkownika.
Młody użytkownik wie, że tego typu sztuczki to zwykłe oszustwo. Po kliknięciu linku prawdopodobnie zostaniemy przekierowani na stronę do płatności, aby uiścić opłatę za nagranie, które nie istnieje. Możemy też zostać przekierowani do ekranu logowania, gdzie zostaniemy poproszeni o podanie loginu oraz hasła przed obejrzeniem nagrania. Efekt? Nagranie nie istnieje, a nasze pieniądze i dane trafiły w ręce cyberprzestępców.
Taki komentarz można zgłosić administratorowi strony i oznaczyć jako spam lub próbę oszustwa.
Posty i strony tworzone przez AI
AI (ang. Artificial Intelligence), czyli sztuczna inteligencja (skr. SI), rewolucjonizuje rynek graficzny. Coraz więcej firm decyduje się na korzystanie z generatora obrazów AI, aby tworzyć przydatne grafiki, ogłoszenia, wizualizacje itp.
Jeśli chodzi o Facebooka, użytkownicy prowadzący własne strony także polubili generowanie zdjęć i obrazów za pomocą AI. Na początku roku zalała nas fala postów, których celem było wzbudzenie współczucia. Były to popularne posty ze zdjęciami osób mieszkających na wsi, stojących obok absurdalnych rzeźb z chleba lub słomy, z dopiskiem „Zrobiłem to sam, ale nikt mi jeszcze nie pogratulował”.
W sekcji komentarzy można było zauważyć wiele starszych osób gratulujących osobie ze zdjęcia, ponieważ nie były w stanie dojrzeć, że zdjęcie zostało wygenerowane przez AI. Co więcej, odpowiedzi na te komentarze pochodziły z reguły od oszustów, którzy zachęcali do próby kontaktu – w taki sposób „polują” na potencjalne ofiary. Tego typu phishingowe wiadomości zaczynają się zazwyczaj od słów:
Zauważyłem Twój profil i myślę, że powinniśmy się poznać…
Warto zachować ostrożność – oszuści często posługują się zagranicznym imieniem i nazwiskiem, ich komentarz zawiera błędy językowe i nienaturalne zwroty, a zdjęcia w profilu są często albo zbyt profesjonalne, albo zbyt rozmazane. Taki oszust może próbować nawiązać z ofiarą romantyczną relację, a następnie zacząć wyłudzać od niej pieniądze.
Wśród całego zła da się zauważyć też pozytywne reakcje – wiele młodych ludzi poświęca swój czas, aby dodać odpowiedzi do komentarzy seniorów i tłumaczy im, że zdjęcie nie jest prawdziwe i zaleca ostrożność oraz sceptyczne nastawienie do tego typu postów.
Jak wytłumaczyć starszym osobom, na co powinny uważać?
Poza powyższymi przykładami warto skupić się na konkretnych działaniach prewencyjnych, które można podjąć znacznie wcześniej. Przedstaw poniższe rady najbliższym – może nawet najbardziej uparci z nich uznają je za przydatne!
- 1.Zasada ograniczonego zaufania – podobnie jak na drodze, nie ufajmy każdemu użytkownikowi internetu, którego spotykamy.
- 2.Bądź sceptyczny – korzystając z mediów społecznościowych, warto zakwestionować każdą rzecz, jaką widzimy.
- 3.Aplikacje nie są oficjalnym kanałem komunikacji – nikt z urzędu, banku ani innych instytucji nie będzie kontaktował się z Tobą poprzez komunikator. Jeśli masz wątpliwości, zawsze skontaktuj się z instytucją poprzez numer podany na oficjalnej stronie internetowej lub w fizycznych dokumentach.
- 4.Nie wchodź w interakcję – otrzymanie wiadomości na komunikatorze nie wymaga od nas żadnej reakcji. Nie czuj się zobligowany do odpowiedzi. Jeśli sprawa jest rzeczywiście pilna, zaufana osoba/instytucja skontaktuje się z Tobą inną, bardziej oficjalną drogą.
- 5.Nie ma nic za darmo – nieprawdopodobnie korzystne oferty lub wygrane powinny być uznawane właśnie za takie – nieprawdopodobne.
- 6.Ustaw profile na prywatne i nie udostępniaj swoich danych osobowych. Media społecznościowe nie potrzebują dostępu do numeru PESEL ani adresu.
- 7.Śledź nowinki technologiczne – czy nam się to podoba, czy nie, technologia stała się częścią naszego życia. Warto czasem rzucić okiem na wiadomości dotyczące rozwoju sztucznej inteligencji lub najnowszych technik oszustów.
