Alles wat je moet weten over nepnieuws

Wat is nepnieuws?

Nepnieuws is een term die wordt gebruikt om valse of misleidende informatie aan te duiden die opzettelijk wordt gecreëerd, verspreid of gepresenteerd als authentiek nieuws, met de bedoeling lezers of kijkers te misleiden of te manipuleren. Deze valse informatie verspreidt zich vaak via verschillende mediakanalen, zoals social media, websites en traditionele nieuwsbronnen, en kan verwarring, desinformatie en zelfs beïnvloeding van de publieke opinie en besluitvorming veroorzaken.

Nepnieuws kan verschillende onderwerpen omvatten, waaronder politiek, gezondheid, wetenschap en meer. Het speelt vaak in op emoties om een sterke reactie bij mensen op te wekken. Door zich te richten op emotionele onderwerpen, kunnen makers van nepnieuws de aandacht van het publiek trekken en hun boodschap effectiever verspreiden. Nieuws met een emotionele (of sensationele) lading kan mensen verontwaardigd, boos, verdrietig of bang maken, waardoor ze sneller geneigd zijn om het nieuws verder te delen of het te geloven zonder het kritisch te evalueren.

Het verspreiden van nepnieuws vormt niet alleen een serieuze bedreiging voor het online ecosysteem, maar ook voor de veiligheid van ChatGPT en soortgelijke op AI-gebaseerde chatbots die hun informatie van het internet halen. Als wij het al lastig vinden om echt nieuws van nepnieuws te onderscheiden, is dat voor ChatGPT nog moeilijker, waardoor het verkeerde informatie aan haar gebruikers kan voorleggen.

Voorbeelden van nepnieuws

Nepnieuws komt in veel verschillende soorten en maten voor. Dit zijn een paar nepnieuws-voorbeelden:

• Valse gezondheidsclaims. Berichten die beweren dat bepaalde voedingsmiddelen of supplementen wondermiddelen zijn voor het genezen van ernstige ziekten zonder wetenschappelijk bewijs om dit te ondersteunen.
• Politieke desinformatie. Valse berichten die politieke leiders of partijen in diskrediet brengen door verdraaide citaten, valse beweringen of misleidende informatie te verspreiden.
• Gemanipuleerde beelden. Foto’s of video’s die zijn gemanipuleerd om mensen in een bepaald daglicht te plaatsen of gebeurtenissen uit hun context te halen.
• Complottheorieën. Ongefundeerde beweringen over geheime plannen of complotten die vaak worden verspreid om wantrouwen te zaaien.
• Valse rampenberichten. Nepnieuws over natuurrampen, ongelukken of terroristische aanslagen die niet echt hebben plaatsgevonden.
• Opzettelijk misleidende koppen. Sensationele koppen die bedoeld zijn om klikken te genereren, maar de inhoud van het artikel niet goed weergeven.

Waarom maken mensen nepnieuws?

Nepnieuws wordt steeds meer ingezet door overheidsinstanties, politieke partijen, politici, bedrijven en particulieren. Maar waarom? Misleidende informatie kan worden gebruikt:

• Om mensen af te leiden van belangrijke zaken. Net zoals goochelaars je aandacht van hun handen afleiden om hun trucs te doen slagen, leidt nepnieuws je vaak af van wat er werkelijk gaande is. Bepaalde bedrijven (bijvoorbeeld oliemaatschappijen) hebben er belang bij om mensen te laten geloven dat de klimaatcrisis helemaal niet zo ernstig is, omdat ze er financieel belang bij hebben.
• Om haat te zaaien en de polarisatie tussen religieuze, politieke of sociale groepen te vergroten. Een voorbeeld hiervan was de genocide op moslims in Myanmar in 2017, die voornamelijk werd aangewakkerd door propaganda verspreid op Facebook. En sinds 2014 hebben door Rusland gesteunde mediakanalen herhaaldelijk nepnieuws verspreid over Oekraïens geweld tegen mensen in het betwiste Donbas-gebied, om verdeeldheid tussen de regio’s te zaaien.
• Om presidentsverkiezingen of andere openbare stemmingen zoals referenda te beïnvloeden. Dit gebeurde bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 en bij de Brexit.
• Om fundamentele mensenrechten te onderdrukken, zoals het recht op vrijheid van meningsuiting of vrijheid van informatie. Propaganda creëert een fabeltjesfuik van valse informatie, waardoor het moeilijker is om te bepalen wat juist en wat echt is.
• Om mensen wereldwijd te beïnvloeden. Vooral autoritaire regimes hebben hier een handje van. Populaire socialmediakanalen die verboden zijn voor Chinese burgers worden bijvoorbeeld wel door de Chinese overheid gebruikt om zichzelf in een goed daglicht te plaatsen.
• Om geld te verdienen. Criminelen kunnen websites met valse informatie creëren om je geld af te troggelen. Zo was er in het verleden een valse website die zich als de officiële NordVPN-website voordeed. Je kunt hier meer over lezen in het artikel NordVPN: nepsite oplichting.

Hoe herken je nepnieuws?

Het is in de eerste plaats belangrijk je te realiseren dat je online niet aan nepnieuws kunt ontkomen. Neem dus niet elk bericht dat je leest voor waar aan. Stel jezelf de volgende vragen:

• Roept een bericht emoties op? Als het negatieve emoties oproept, zoals boosheid of wrok, kan het geen kwaad om de feiten te checken. Misschien is het enkel geschreven om je te emotioneren.
• Bevat het bericht grammaticale fouten? De meeste betrouwbare nieuwsbronnen bewerken en controleren hun werk zorgvuldig voordat ze het publiceren. Fouten kunnen tekenen zijn van inhoud die voor een ander doel is gemaakt.
• Als het om een afbeelding gaat die een emotionele reactie oproept — kan deze uit zijn context zijn gehaald of bewerkt? Probeer het origineel te vinden.
• Benadrukt het bericht stereotypen of probeert het de nadruk op een culturele of religieuze scheiding te leggen?
• Wat is de bron? Controleer de link van het bericht. Lijkt deze legitiem? Makers van nepnieuws kunnen technieken gebruiken die vergelijkbaar zijn met gespoofde URL’s: ze proberen je te laten geloven dat de bron betrouwbaar is.
• Wordt het nieuws ergens anders vermeld? Wordt deze specifieke gebeurtenis of dit nieuwsverhaal behandeld door media die je vertrouwt? Zo niet, dan is het misschien niet waar.

Wat wordt er gedaan tegen nepnieuws?

In Nederland én daarbuiten houden diverse partijen zich bezig met (het bestrijden van) nepnieuws. Zij hebben een lastige taak. Want wanneer is het verwijderen van nepnieuws in strijd met de vrijheid van meningsuiting? En wat maakt een bron precies (on)betrouwbaar? Het is helaas geen exacte wetenschap.

Dit zijn de belangrijkste partijen die zich met nepnieuws bezighouden:

• Factcheckers. Zij spelen een cruciale rol bij het bestrijden van nepnieuws door onafhankelijke en gedegen controle van informatie te bieden. Factcheckers zijn professionals of organisaties die zich specialiseren in het verifiëren van feiten en het evalueren van de nauwkeurigheid van beweringen, uitspraken en nieuwsberichten.
• Social media. Socialmediabedrijven nemen verschillende maatregelen om de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Ze kunnen het delen van inhoud die misleidend of schadelijk kan zijn bijvoorbeeld verbieden en gebruikers de mogelijkheid geven inhoud te rapporteren die in strijd met hun richtlijnen is, hun algoritmes aanpassen en met factcheckers samenwerken.
• Politiek. De Nederlandse politiek heeft in de afgelopen jaren verschillende initiatieven en maatregelen genomen om nepnieuws te bestrijden, zoals het investeren in monitoring van nepnieuws en informatie en het vergroten van mediawijsheid bij het publiek, wat betekent dat ze mensen leren om valse informatie te herkennen. Daarnaast werken ze samen met socialmediabedrijven bij het opstellen van richtlijnen om de verspreiding van nepnieuws te beperken.

Hoe moet je met nepnieuws omgaan?

Als je online bent en gebruik maakt van social media of andere nieuwskanalen, zul je nepnieuws tegenkomen. Dat is onvermijdbaar. Maar hoe kun je het beste met nepnieuws omgaan? Volg onderstaande tips om de digitale wereld een beetje authentieker te maken:

1. Identificeer nepnieuws

Neem niet alles wat je online leest voor zoete koek aan, maar probeer nepnieuws te identificeren met de tips die we eerder in dit artikel hebben gegeven.

2. Rapporteer nepnieuws

Als je denkt dat je een nepnieuwsbericht, een nepaccount of een andere vorm van desinformatie bent tegengekomen, meld dit dan. De meeste socialmediasites hebben geïntegreerde knoppen waarmee je dergelijke inhoud kunt melden. En als dat niet het geval is, neem dan rechtstreeks contact met ze op.

Verspreid het nepnieuws niet verder – weersta de verleiding om het met je vrienden te delen. Je weet maar nooit, misschien is er wel iemand die het gelooft.

3. Voorkom nepnieuws

Nepnieuws op grote schaal voorkomen kun je natuurlijk niet, maar je kunt wel voorkomen dat je er veel mee geconfronteerd wordt. Hoe? Geef alleen de noodzakelijke informatie over jezelf vrij op social media en deel niet te veel. Hierdoor ben je moeilijker profileerbaar en zul je minder gerichte informatie ontvangen.

Als je echt geen nepnieuws meer tegen wilt komen, kun je natuurlijk ook voor je social media-accounts zoals Instagram of Facebook verwijderen.