Wat is spear phishing en hoe kun je jezelf ertegen beschermen?

Wat is spear phishing?

In tegenstelling tot gewone phishingberichten, die vaak onpersoonlijk en massaal worden verzonden, maken spear phishing-aanvallen dus gebruik van persoonlijke informatie om de berichten geloofwaardiger te laten lijken. Deze informatie halen criminelen bijvoorbeeld van social media, bedrijfswebsites of eerdere communicatie.

Met behulp van social engineering proberen de aanvallers je vertrouwen te winnen door zich voor te doen als een betrouwbare partij of iemand die je kent. Zo proberen ze je te verleiden om op schadelijke links te klikken, malware te installeren of gevoelige gegevens zoals wachtwoorden of betaalinformatie te delen. Omdat de berichten heel persoonlijk en op maat zijn, is spear phishing vaak moeilijker te herkennen dan gewone phishing.

Hoe werkt spear phishing?

Nu je weet wat de betekenis van spear phishing is, bespreken we hoe een spear phishing-aanval in zijn werk gaat. Het proces kan worden vereenvoudigd tot een paar stappen:

1. 1.Een doel stellen. Voordat ze aanvallen, stellen spear phishing-aanvallers hun doel vast, zoals het stelen van gegevens of geld of het infecteren van systemen met malware.
2. 2.Een doelwit kiezen. Afhankelijk van hun doel selecteren spear phishers verschillende doelwitten, die kunnen variëren van laaggeplaatste medewerkers tot overheidsfunctionarissen.
3. 3.Informatie verzamelen over doelwit. Voordat ze de aanval starten, verzamelen de aanvallers zoveel mogelijk informatie over het doelwit. Dit kunnen persoonlijke gegevens zijn (zoals volledige naam, e-mailadres of werkplek), interesses en zelfs financiële gegevens.
4. 4.Het phishingbericht opstellen en versturen. Na het onderzoek stellen de aanvallers het phishingbericht op dat de aandacht van het doelwit moet trekken en hun aanval in gang zet.
5. 5.Resultaat. Als het doelwit op de link klikt of de informatie deelt, krijgt de aanvaller toegang tot vertrouwelijke gegevens of systemen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot identiteitsdiefstal, financieel verlies of een datalek.

Hoe kun je een spear phishing-e-mail herkennen?

Hackers gebruiken verschillende technieken voor spear phishing om slachtoffers te misleiden en gegevens te stelen. Het is belangrijk de veelvoorkomende signalen te herkennen. Wees alert als een e-mail één van deze waarschuwingen bevat:

• Ongebruikelijk e-mailadres van de afzender. Vaak lijkt het e-mailadres op dat van een bekende contactpersoon of organisatie, maar bij nader onderzoek wijkt het net iets af. Misschien zit er een kleine typfout in of wijkt de domeinnaam af.
• Verzoeken om gevoelige informatie. Legitieme organisaties vragen zelden via e-mail om wachtwoorden, bankgegevens of andere persoonlijke data. Wees daarom alert als je dit soort verzoeken ontvangt.
• Dringende verzoeken/urgentie. Spear phishing-e-mails proberen vaak druk op je te zetten door te suggereren dat er snel actie nodig is. Bijvoorbeeld een dreiging dat je account wordt geblokkeerd als je niet direct reageert.
• Verdachte links en bijlagen. De e-mail bevat vaak links naar valse websites die eruitzien als legitieme websites, of bijlagen die malware bevatten. 
• Onverwachte of vreemde inhoud. Als een bericht niet past bij de normale communicatie die je van iemand verwacht, bijvoorbeeld een collega die opeens vraagt om geld over te maken of vertrouwelijke documenten te sturen, wees dan extra voorzichtig.

Spear phishing vs. phishing 

De begrippen spear phishing en phishing lijken op elkaar, maar er is een wezenlijk verschil tussen beide. Phishing is een brede methode waarbij cybercriminelen massaal onpersoonlijke nepberichten sturen naar een grote groep mensen, in de hoop dat een deel van hen in de val loopt. Deze berichten bevatten vaak generieke waarschuwingen of verzoeken en zijn niet afgestemd op de ontvanger.

Spear phishing is daarentegen gericht en persoonlijk. De aanvaller richt zich op één persoon, afdeling of organisatie en gebruikt zorgvuldig verzamelde persoonlijke informatie om het bericht extra geloofwaardig en overtuigend te maken. Daardoor is spear phishing vaak moeilijker te herkennen en effectiever dan gewone phishing.

Een speciale vorm van spear phishing is whaling. Hierbij zijn de doelwitten meestal hoge functionarissen of directieleden, zoals CEO’s of CFO’s. Omdat deze personen toegang hebben tot gevoelige informatie en belangrijke beslissingen nemen, is whaling vaak extra gevaarlijk en geavanceerd.

Laten we deze cyberdreigingen vergelijken:

Voorbeelden van spear phishing-aanvallen

Wil je meer weten over kwaadaardige spear phishing-tactieken? Kijk dan even naar deze voorbeelden:

• Cyberaanvallen op Amerikaanse overheidsinstanties (2024). In oktober 2024 nam het Amerikaanse ministerie van Justitie 41 internetdomeinen in beslag die Russische inlichtingenagenten gebruikten voor spear phishing-campagnes. Deze campagnes richtten zich op overheidsinstellingen zoals het Pentagon en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Amerikaanse officials denken dat dit onderdeel is van een grotere strategie om gevoelige informatie uit overheidsnetwerken te stelen.
• Spear phishing-aanval op Twilio-medewerkers (2022). In augustus 2022 kreeg een communicatiebedrijf een spear phishing-aanval gericht op zijn medewerkers. Phishers stuurden nep-sms’jes die leken te komen van de IT-afdeling. In de berichten stond dat wachtwoorden waren verlopen of dat roosters waren veranderd. Om het “probleem op te lossen” werden slachtoffers naar een nepwebsite gestuurd waar ze opnieuw hun inloggegevens moesten invoeren. De aanvallers waren zo goed voorbereid dat ze termen als “Twilio,” “Okta” en “SSO” in de nep-URL verwerkten om het nog geloofwaardiger te maken. De aanval verstoorde het netwerk van Twilio en trof meer dan 163 klanten, wat leidde tot financiële schade.

Deze voorbeelden laten zien welke specifieke tactieken cybercriminelen gebruiken bij spear phishing. Ze richten zich vaak op ambtenaren of werknemers of lager niveau, nemen de tijd om geloofwaardige berichten te maken en doen er alles aan om zo echt mogelijk over te komen.

Hoe kun je spear phishing melden?

Het melden van spear phishing is belangrijk om verdere verspreiding van aanvallen te stoppen en anderen te beschermen tegen dezelfde dreigingen. Door verdachte berichten te melden, help je organisaties en instanties om sneller in actie te komen en mogelijke schade te beperken.

Volg deze stappen om spear phishing te melden:

• Meld het bericht direct bij de IT-afdeling of het cybersecurityteam van je organisatie, als je daar werkt. Zij kunnen verdere stappen nemen om het incident te onderzoeken en te bestrijden.
• Gebruik waar mogelijk de ingebouwde phishingmeldknoppen in je e-mailprogramma, zoals die in Outlook of Gmail. Dit zorgt voor een snelle en eenvoudige melding aan je provider.
• Meld spear phishing ook bij officiële instanties. In Nederland kun je dit bijvoorbeeld doen via het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) of via het meldpunt phishing van de Fraudehelpdesk. Binnen de EU gelden ook regelgeving en meldprocedures onder de NIS2-richtlijn, die cyberveiligheid binnen lidstaten versterkt.
• Als het phishingbericht afkomstig lijkt te zijn van een specifiek domein, kun je ook de provider van dat domein informeren zodat zij actie kunnen ondernemen tegen misbruik.

Voor meer informatie en directe meldopties kun je deze bronnen gebruiken:

• Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC): https://www.ncsc.nl/
• Fraudehelpdesk phishing melden: https://www.fraudehelpdesk.nl/
• Europese meldpunten onder NIS2: https://ec.europa.eu/digital-strategy/our-policies/cybersecurity_en

Hoe kun je jezelf tegen spear phishing beschermen?

Om jezelf te beschermen tegen spear phishing is het belangrijk om alert en goed voorbereid te zijn. Hier zijn enkele best practices voor zowel individuen als bedrijven:

Voor individuen:

• Controleer altijd zorgvuldig het e-mailadres van de afzender en wees alert op kleine afwijkingen.
• Maak gebruik van anti-phishing-bescherming, zoals speciale tools en software die verdachte e-mails herkennen en blokkeren.
• Klik niet zomaar op links of open bijlagen in verdachte e-mails. Gebruik een link checker om te controleren of links veilig zijn voordat je erop klikt, of typ het adres van de website direct in de adresbalk in.
• Let op onverwachte of vreemde verzoeken, vooral als er om gevoelige informatie of directe actie wordt gevraagd.
• Houd je software en antivirusprogramma’s altijd up-to-date en gebruik een malwarescanner om jezelf tegen malware te beschermen.
• Gebruik tweefactorauthenticatie (2FA) of multifactorauthenticatie (MFA) waar mogelijk. Dit betekent dat je naast je wachtwoord nog een extra stap moet doorlopen, zoals een code op je telefoon, waardoor het voor aanvallers veel lastiger wordt om toegang te krijgen tot je accounts.

Voor bedrijven:

• Implementeer geavanceerde e-mailfiltering om verdachte berichten automatisch te blokkeren of te markeren.
• Zorg voor regelmatige trainingen en bewustwordingscampagnes voor medewerkers, zodat zij phishing- en spear phishing-aanvallen beter kunnen herkennen.
• Stimuleer een open communicatiecultuur waarin medewerkers verdachte e-mails gemakkelijk kunnen melden zonder angst voor gevolgen.

Met deze maatregelen verklein je de kans dat jij of je organisatie slachtoffer wordt van spear phishing.

Conclusie

Spear phishing is een gerichte en verfijnde vorm van phishing waarbij aanvallers persoonlijke informatie gebruiken om overtuigende berichten te sturen. Deze aanvallen zijn lastiger te herkennen en kunnen grote schade veroorzaken, zoals datalekken en financieel verlies. Door verdachte e-mails goed te controleren en direct te melden, kun je de risico’s verkleinen en jezelf tegen spear phishing beschermen.