Wat is een deepfake en hoe herken je ze?

In het huidige internettijdperk is het een gewoonte om afbeeldingen en video’s aan te passen om een ander beeld van de werkelijkheid te laten zien. Deepfakes gaan nog een stap verder. Deze foto’s, video’s en soundclips zijn nep, maar niet van echt te onderscheiden. Deepfake-technologie gebruikt een mix van kunstmatige intelligentie, machinaal leren en neurale netwerken om realistische foto’s of video’s te maken van mensen die iets doen of zeggen wat ze nooit hebben gedaan. Met deze techniek kun je het gezicht van iemand anders op je video plaatsen, waardoor de illusie wordt gecreëerd dat de persoon zegt of doet wat jij deed. Het woord ‘deepfake’ is samengesteld uit de Engelse woorden ‘deep learning’ en ‘fake’.

Deepfakes kunnen worden gebruikt om te entertainen, bijvoorbeeld als onschuldige filmpjes op social media, maar ook om politici in diskrediet te brengen, om nepnieuws te verspreiden of voor het creëren van deepfake pornografie.

Is deepfake legaal? Voor onschuldig gebruik van deepfakes zul je niet in de problemen komen, maar het is strafbaar om fraude met deepfakes te plegen.

In principe kan elk soort media voor het maken een deepfake gebruikt worden.

Foto en video

Het maken van nepfoto’s en video’s is de meest gebruikte vorm van deepfake, omdat ze in onze door-social-media-geregeerde-wereld een veel grotere impact hebben dan gewone tekst.

Audio

De kracht van kunstmatige intelligentie is niet beperkt tot alleen video – ook de stem van een persoon kan gekopieerd worden. Het enige wat slimme software hiervoor nodig heeft, is audiodata van de stem die moet worden gekloond. Deepfake-software leert van deze audiodata en kan de stem van een persoon precies nabootsen.

Tekst

Na foto, video en audio is er een nieuwe deepfake-technologie in opkomst: deepfake tekst. Deepfake tekst wordt gegenereerd door slimme software die perfect menselijk klinkende zinnen kan produceren. De perfecte bot. Stel je een toekomst voor waar het grootste deel van de geschreven tekst op het internet door machines geschreven zou worden.

Deepfake-technologie kan overal voor gebruikt worden – van het creëren van kunst tot politieke propaganda. Dit zijn een paar van de meestgebruikte toepassingen:

Nepnieuws

We weten allemaal wat nepnieuws is en hoe gevaarlijk dit kan zijn. Nepnieuws wordt vaak in de vorm van tekst en foto’s verspreid, omdat deze het makkelijkst te manipuleren zijn. Vaak worden er dan video’s als bewijs gepresenteerd die het nepnieuws ontkrachten – want video’s kunnen niet zo makkelijk gemanipuleerd worden… Totdat deepfake video zijn entree maakte! Met behulp van deepfake AI-software kunnen video’s zo gemanipuleerd worden dat ze niet meer van echt te onderscheiden zijn.

Filmpjes

Er circuleren miljoenen deepfake filmpjes op social media zoals X of Facebook – de meeste worden gemaakt om te entertainen. Wil je je vrienden laten zien hoe goed je Moonwalk is? Een deepfake maken is niet moeilijk. Download simpelweg de juiste software en swap je hoofd met dat van Michael Jackson in een van zijn videoclips. Voilà!

Naaktbeelden

‘Deep nudes’ is een begrip op het internet. Met een simpele Google search vind je talloze websites die gratis software aanbieden waarmee je gemakkelijk realistische naaktfoto’s kunt genereren. Het enige wat je hiervoor hoeft te doen, is een foto van je doelwit uploaden waar hij of zij kleding aan heeft. Het programma doet de rest. Op deze manier worden ook ‘deepfake celebrity pornvideo’s’ gemaakt – iets waar vandaag de dag flink aan verdiend wordt.

Op Telegram is een eenvoudig te gebruiken deepfake bot ontdekt die naaktfoto’s van meer dan 100.000 vrouwen heeft vervalst. Het algoritme van de bot vervangt de geklede delen van een geüploade foto door kunstmatig gegenereerde naaktheid.

Aandacht vragen

Een deepfake kan ook worden gebruikt om aandacht voor een (maatschappelijk) probleem te vragen. Als je op ‘de Correspondent deefake’ googelt, kom je bijvoorbeeld al snel de bekende Mark Rutte deepfake tegen die DeCorrespondent eind 2021 publiceerde. In deze video geeft Rutte een heel andere (deepfake) visie op het klimaatprobleem dan je normaal van hem in de media hoort.

Een ander voorbeeld is een filmpje met David Beckham, waarin hij in negen verschillende talen aandacht voor de ziekte malaria vraagt.

Deepfakes kunnen diplomatieke conflicten en schandalen veroorzaken, en zo de publieke opinie en het gedrag van mensen beïnvloeden. Dit zijn een aantal andere risico’s:

Manipulatie

Deepfakes kunnen worden gebruikt om valse feiten te presenteren die van betrouwbare bronnen afkomstig lijken te zijn. Het beste voorbeeld hiervan is de verspreiding van desinformatie of nepnieuws om de (publieke) opinie te manipuleren, bijvoorbeeld in de richting van een bepaalde verkiezingsuitslag. Als deepfakes hier op grote schaal voor worden ingezet is het risico dat mensen niet langer goed in staat zijn om waarheid van onwaarheid te onderscheiden.

Blackmail

Deepfakes leggen de cybercriminaliteit geen windeieren. Cybercriminelen kunnen deepfakes gebruiken om mensen te chanteren of te bedriegen, bijvoorbeeld door middel van cyberpesten of sextortion. Sextortion vindt plaats wanneer criminelen geld van je eisen, onder bedreiging dat ze anders sexfoto’s of -video’s van je zullen vrijgeven. Hiervoor hoeven ze geen echte naaktfoto’s of video’s van je in bezit te hebben – ze kunnen ze simpelweg met deepfake-technologie creëren.

Reputatieschade

Deepfakes kunnen ook een bedreiging voor de reputatie van personen en bedrijven vormen. Criminelen kunnen van de technologie gebruikmaken om toegang tot gevoelige gegevens te krijgen (bijvoorbeeld via phishing). Daarnaast kunnen ze via deepfakes valse informatie verspreiden.

Het is niet altijd makkelijk om een goede deepfake te herkennen, maar dit zijn een aantal tips om je op de juiste weg te helpen:

• Neem niet alles voor zoete koek aan. Hoe authentiek een foto of video ook lijkt, vraag jezelf af of het echt waar kan zijn. Denk je dat dit echt is of heb je je er bedenkingen bij?
• Als het om nieuws gaat, kijk dan of je hetzelfde nieuws ook op andere (betrouwbare) kanalen kunt vinden. Een korte internetzoektocht naar een krantenkop zal je aanwijzingen geven over het echte verhaal.
• Controleer gezichten op bepaalde kenmerken die op een deepfake wijzen, zoals een perfect symmetrisch gezicht, verkeerd passende oorbellen of brilmonturen, onnatuurlijke bewegingen van de mond en andere inconsistenties.
• Controleer video of audio op bepaalde kenmerken zoals vreemde ‘sprongen’ in een video, een verandering van de klemtoon van de stem, audio van slechte kwaliteit, wazig beeld en andere inconsistenties.

Helaas is er geen manier om te voorkomen dat je zelf slachtoffer van een deepfake wordt. De meeste deepfake-software heeft weinig gegevens nodig om zijn werk te kunnen doen. Als je actief op social media bent, is je informatie al bekend. Lees hier meer over de gevaren van social media.

Er zijn wel een aantal tips met betrekking tot je internetgedrag om het risico om slachtoffer te worden te verkleinen:

• Deel zo weinig mogelijk online. Dat is natuurlijk een no-brainer. Misschien ben je er niet aan toe social media helemaal achter je te laten, maar zorg in elk geval dat er zo weinig mogelijk persoonlijke informatie (gegevens, foto’s, video’s) online van je te vinden is.
• Maak je profiel op social media privé. Op deze manier kunnen vreemden niet zo makkelijk bij je gegevens. Of kies er simpelweg voor X of Facebook te verwijderen. Op social media kun je niet voorkomen dat je gegevens worden verzameld en geanalyseerd en zal je altijd kwetsbaar zijn voor misleidende informatie.
• Vertrouw niet alles wat je ziet. Onthoud goed dat cybercriminelen behalve foto’s stelen en nepprofielen maken nu ook deepfakes kunnen creëren. Oordeel niet te snel en luister naar je onderbuikgevoel als je iets niet vertrouwt.
• Gebruik een VPN. Een VPN beveiligt je verbinding en versleutelt je gegeven, zodat deze niet meer makkelijk door hackers onderschept kunnen worden. Daarnaast biedt het je de mogelijkheid tot veilig en privé surfen, ook op openbare wifi-netwerken. De Threat Protection Pro-functie van NordVPN blokkeert bovendien trackers die je van website tot website volgen, waardoor je kunt surfen zonder een spoor achter te laten en minder opvalt.